Ekoschematy dopłaty i stawki dla rolników 2023

Żyjemy w czasach coraz głębszej świadomości ekologicznej, o czym świadczyć może nasza pogłębiająca się wiedza względem stanu środowiska naturalnego jak również działania praktyczne mające na celu jego ochronę. Rozwiązaniem mającym zachęcać rolników do podejmowania takich działań są eko schematy, czyli nowa forma dotacji, promująca wprowadzanie aktywności korzystnych dla środowiska.

Skąd się wzięły eko schematy?

Jedną z najstarszych polityk Unii Europejskiej jest tzw. Wspólna Polityka Rolna. Obejmuje ona wszystkie przepisy zapewniające ujednolicenie polityki w dziedzinie rolnictwa względem państw członkowskich. Jej głównym założeniem jest zapewnienie bezpiecznej i dobrej jakościowo żywności, szeroko rozumiane wsparcie dla rolników oraz ochrona zasobów naturalnych środowiska. To właśnie spod jej skrzydeł wypłynęła nowa inicjatywa w postaci ekoschematów.

W ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 (PS WPR) opracowano 6 ekoschematów i o ile nie są one obowiązkowe dla rolnika, o tyle warto mieć na uwadze, że brak ich zastosowania będzie równoznaczny z otrzymaniem mniejszych niż do tej pory dopłat. Jednocześnie każdy kraj członkowski UE będzie miał obowiązek umożliwić skorzystanie z ekoschematów. W Polsce przepisy związane z wprowadzeniem ekoschematów reguluje Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i szczegółowego trybu przyznawania i wypłaty płatności w ramach schematów na rzecz klimatu i środowiska w ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 z dnia 13 marca 2023 r.

Rodzaje ekoschematów

Według założeń WPR realizacja ekoschematów opierać się będzie na działaniach praktycznych, mających wpływ na ochronę gleby, wody i klimatu a także zapewnienie różnorodności biologicznej i dobrostanu zwierząt. W związku z dość szerokim zakresem działania, ekoschematy podzielono na 6 kategorii, do których należeć będą:

1. Obszary z roślinami miododajnymi

Płatności do tych obszarów będą przyznawane na obszary stanowiące żerowisko dla pszczół, utworzone poprzez wysiew mieszanki złożonej z co najmniej dwóch gatunków roślin miododajnych. Jednocześnie nie mogą w niej przeważać gatunki inwazyjne, czyli takie, które nie występują naturalnie na danym terenie, tylko znalazły się tam z powodu ingerencji człowieka. ARiMR przygotowała dwa wykazy, obejmujące listę gatunków miododajnych — w mieszance musi znaleźć się co najmniej jeden gatunek z wykazu pierwszego przy jednoczesnym braku dominacji któregokolwiek z gatunków z wykazu drugiego. Żeby teren żerowiska zakwalifikował się do charakterystyki ekoschematu należy przestrzegać na nim zakazu stosowania środków ochrony roślin oraz działalności rolniczej (również koszenia i wypasania) do dnia 31 sierpnia — wyjątkiem jest postawienie na tym obszarze uli.

Szacowana stawka płatności podstawowej wynosi ok. 269,21 EUR/ha

2. Prowadzenie produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin

Ekoschematowi podlegają działania praktyczne mają wspierać produkcję roślinną zgodną z Integrowaną Produkcją Roślin. Założeniem produkcji jest wyhodowanie roślin bezpiecznych dla zdrowia i środowiska naturalnego, opierającej się na takich wymaganiach jak:

planowanie i zakładanie uprawy z uwzględnieniem doboru odmian;
racjonalne nawożenie z uwzględnieniem analiz gleby;
stosowanie racjonalnych sposobów regulowania zachwaszczenia;
pielęgnacja upraw, stosowanie prawidłowych zabiegów agrotechnicznych;
ochrona przed chorobami i szkodnikami wykorzystująca w pierwszej kolejności wszędzie tam gdzie jest to możliwe niechemiczne metody ochrony;
przestrzeganie zasad higieniczno-sanitarnych;
prowadzenie wymaganej dokumentacji poprzez opisywanie podejmowanych działań w ramach prowadzonej produkcji (notatnik integrowanej produkcji roślin)

Aby otrzymać płatność, rolnik musi nie tylko przystąpić do systemu IPR. ale również otrzymać odpowiedni certyfikat, po który należy zgłosić się nie później niż 30 dni przed siewem lub sadzeniem roślin, natomiast w przypadku roślin wieloletnich – do 1 marca. Do zgłoszenia należy dołączyć również takie załączniki jak informacja o gatunkach roślin, czy dokument potwierdzający odbycie szkolenia w zakresie IPR. Po pozytywnej weryfikacji zgłoszenia rolnik może spodziewać się kontroli, podczas której mogą zostać pobrane próbki stwierdzające czy wyznaczone założenia są wprowadzone w sposób prawidłowy.

Szacowana stawka płatności podstawowej w 2023 wynosi ok. 306,74 EUR/ha.

3. Biologiczna ochrona upraw

Dopłaty przyznawane na tereny, na których stosowane są metody ochrony roślin opartych na biologicznych środkach, czyli np. preparatów mikrobiologicznych. Istotne jest zastosowanie środka, który został dopuszczony do obrotu, a jego wykorzystanie było zgodne z informacjami zawartymi na etykiecie. W przypadku, gdy dana substancja biologiczna, mimo właściwego zastosowania, nie przyniosła zamierzonych efektów, dopuszcza się ponowne przeprowadzenie zabiegu z wykorzystaniem środka chemicznego. Żeby ubiegać się o dopłatę z ekoschematu, poza wnioskiem należy przedstawić fakturę udowadniającą zakup biologicznego środka ochrony roślin oraz wykaz działań agrotechnicznych, czyli takich informacji jak np. numer ewidencyjny działki czy data wykonania zabiegu. Dokumenty składa się po wykonaniu zabiegów, jednak nie później niż do 31 sierpnia.

Szacowana stawka płatności podstawowej wynosi ok. 89,89 EUR/ha.

4. Retencjonowanie wody na TUZ (trwałych użytkach zielonych)

Warunkiem uzyskania dopłaty z tego ekoschematu jest występowanie zalania lub podtopienia w okresie od 1 maja do 30 września przez co najmniej 12 następujących po sobie dni. Wsparcie dotyczyć będzie obszarów, na których realizuje się równolegle wsparcie ekologiczne, “ekoschemat“ rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi”, wsparcie związane zachowaniem cennych siedlisk przyrodniczych i siedlisk zagrożonych gatunków ptaków lub ekstensywnym użytkowaniem łąk. Podtopienie lub zalanie musi być potwierdzone przez Instytut Uprawy Nawożenia i gleboznawstwa - wykaz działek sporządzany jest raz do roku.

Szacowana stawka płatności podstawowej wynosi ok. 63,15 EUR/ha.

5. Dobrostan zwierząt

Głównym założeniem tego schematu jest zachęcenie rolników do stosowania praktyk zapewniających wysoki dobrostan zwierząt. Dotyczy on świń, bydła, owiec, kur niosek, kurcząt (brojlerów), indyków, koni i kóz. Aby spełnić wymagania względem ekoschematu należy:

posiadać odpowiednią siedzibę stada, zarejestrowaną zgodnie przepisami o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt
opracować plan przedstawiający sposób poprawy dobrostanu posiadanych zwierząt
zarejestrować i oznakować zwierzęta podlegające ekoschematowi
odbyć szkolenie z zakresu metod ograniczających stosowanie antybiotyków (wymóg ten obowiązuje od 2024 r.)

Podstawowym warunkiem spełnienia ekoschematu jest zagwarantowanie odpowiedniej przestrzeni bytowej dla zwierząt — dopiero po zapewnieniu tego elementu możliwe jest przystąpienie do warunków dodatkowych takich jak:

utrzymanie na ściółce ze słomy lub podobnego materiału na powierzchni pozwalającej na jednoczesny odpoczynek (bydło, świnie),
późniejsze odsadzenie młodych od matki (prosięta odsadza się nie wcześniej niż w 35. dniu od ich urodzenia, cielęta nie wcześniej niż w 5. dniu od ich urodzenia),
utrzymanie świń w cyklu zamkniętym,
zagwarantowanie wybiegu przez co najmniej 4 godz. dziennie przez cały rok (krowy mleczne, krowy mamki),
umożliwienie min. 6 godz. wypasu bez uwięzi, przez co najmniej 120 dni w sezonie wegetacyjnym.

6. Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi

Ekoschemat ten będzie oparty na 8 praktykach, a wysokość dopłaty uzależniona od ilości punktów. Wysokość dofinansowania będzie uzależniona od ilości uzbieranych punktów. W przybliżeniu 1 punkt będzie równy 100 zł. Do ubiegania się o dotacje mają prawo tylko te gospodarstwa, które otrzymały minimum 5 punktów. System punktowy dostępny jest na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Do 8 praktyk obowiązujących w tym ekoschemacie należeć będą:

A. ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt - 5 pkt;
B. międzyplony ozime/wsiewki śródplonowe - 5 pkt;
C. opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia: wariant podstawowy - 1 pkt, wariant z wapnowaniem - 3 pkt;
D. zróżnicowana struktura upraw - 3 pkt;
E. wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od aplikacji - 2 pkt;
F. stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo - 3 pkt;
G. uproszczone systemy uprawy- 4 pkt;
H. wymieszanie słomy z glebą - 2 pkt.

Co ciekawe w tym ekoschemacie można łączyć ze sobą poszczególne warianty. Zasady te przedstawione są w Krajowym Planie Strategicznym, zatwierdzonym przez Komisję Europejską. Połączyć ze sobą można:

punkt A z punktem C i F
punkt B z punktem C i D
punkt C z punktem A, B, D, E, F , G i H
punkt D z punktem B, C, E, F, G i H
punkt E z punktem C i D
punkt F z punktem A, C, D i G
punkt G z punktem C, D i F
punkt H z punktem C i D

Ekoschematy a warunki, które należy spełnić

Mimo iż program jest ogólnodostępny, nie każde gospodarstwo rolne będzie mogło do niego przystąpić. Podstawowym warunkiem. który należy spełnić jest posiadanie areału nie mniejszego niż 1 ha, a rolnik ubiegający się o dotację musi posiadać względem niego tytuł prawny, czyli prawo do użytkowania gruntów. Tytułem prawnym jest zarówno akt własności, jak i umowa dzierżawy (także ustna). W przypadku gospodarstwa mniejszego niż 1 ha, gospodarz może ubiegać się o dotację wówczas, gdy zwierzęta w nim hodowane zapewnią dopłatę bezpośrednią wysokości minimum 200 euro.

Wnioski o przyznanie płatności można składać od 15 marca 2023 r. Jest to pierwszy nabór w ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. Wniosek należy złożyć do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w postaci elektronicznej za pomocą platformy PUE, a aplikacji eWniosekPlus. Termin składania wniosków mija 15 maja 2023 r. Wniosek złożony po terminie, jednak nie później niż 9 czerwca będzie wiązał się z pomniejszeniem płatności o 1% względem każdego dnia roboczego. Warto pamiętać, że ekoschematy są dofinansowaniem jednorocznym, zatem wniosek o dopłatę na kolejny rok należy złożyć ponownie.